سودجویی در عرصه فیلم کوتاه از جوانب مختلفی قابل کاوش و بررسی است. بعضی از این موارد را در مقاله ای با عنوان
«ارسال فیلم کوتاه به جشنواره ها و واقعیت کلاهبرداری از آن» بررسی نمودیم. حال قصد آن را داریم که در خصوص هزینه هایی که بابت ارسال و پخش فیلم به فستیوال های خارجی، کارگردانان و تهیه کنندگان فیلم پرداخت میکنند، توضیحاتی را براساس تجربه ی کاری چندین ساله، چه بصورت غیر رسمی و چه بعنوان سرپرست و سردبیر گروه پخش فیلمِ «درگاه فیلم ایران» بیان کنم.
بطور کلی هزینه های پخش یک فیلم، در دو دسته ی «هزینه های مرتبط با فستیوال» و «هزینه های ارسال و پخش فیلم به فستیوال» تقسیم بندی می شود. منظور از هزینه های فستیوال، هزینه ورودی (fee) فستیوال، هزینه Exchange ارز، هزینه های تبدیل به DCP، هزینه Screening و... همچنین منظور از هزینه های ارسال فیلم، دستمزد پخش کننده، هزینه سرور، هزینه مشاوره، هزینه تبادل داده ها و... می باشد. براساس نوع فستیوال، نوع قرارداد و یا شخص حقیقی/حقوقی پخش کننده فیلم ، تمامی موارد فوق الذکر ممکن است در تعهد طرف اول و یا طرف دوم بعنوان صاحب اثر باشد. بنابراین آن چیزی که بعنوان خط اصلی و ستون خیمه در این جا مطرح است، قرارداد کتبی است و نه چیز دیگری. بسیاری از «شبه! پخش کنندگان» بدون قرارداد و اکثرا بصورت حقیقی و غیر علنی مشغول به فعالیت می باشند و از طرفی طرف دوم (صاحب اثر) هیچ تلاشی در منعقد کردن قرارداد کتبی نداشته که این خود باعث بوجود آمدن مشکلات عدیده ای در آینده خواهد شد. بنابراین؛ در خصوص مشخص شدن شرایط و مقدار هزینه پخش، «قرارداد» تعیین کننده است.
در سال های اخیر، به علت افزایش روزافزون شبه پخش کنندگان در ایران و سوءاستفاده ی آنها از ناآگاهی فیلمسازان، بحث در خصوص هزینه های «صحیح» ای که توسط پخش کنندگان حقیقی/حقوقی بمنظور پخش فیلم از طرف دوم اخذ میشود نیز بشدت زیر سوال رفته است. با تمام این بی‌مهری‌ها، که بعضا سوءگیری ها و هجمه های نادرستی به سمت پخش کنندگان راستین را در بر داشته است، نمیتوان از دغدغه ی اصلی آن منتقدین چشم پوشی کرد، چرا که آمار کلاهبرداری ها در این چندساله به حدی بالا بوده است که خود دلیلی براین دغدغه هاست.
دسته ی نخست از هزینه ها که ارتباط مستقیمی با نوع فستیوال ها دارد، قابل رویت و بررسی، توسط طرف دوم است، چرا که این اطلاعات در سایت فستیوال و یا بصورت دریافت صورتحساب قابل اثبات است. اما دسته ی دوم هزینه ها محل مناقشه است چرا که صنفی جهت انجام امور پخش کنندگی وجود نداشته، بنابراین افراد حقیقی/حقوقی براساس تجربیات و انصاف خود، قیمت گذاری را انجام میدهند.
از سوی دیگر؛ بعضی از فیلمسازان انتظار دارند که پخش کننده فیلم، هیچ هزینه ای را از فیلمساز و یا تهیه کننده اثر دریافت نکند و این عدم دریافت هزینه را دلیلی بر صحت پخش فیلم و اصالت پخش کننده می دادند. این دیدگاه کاملا اشتباه است! «هیچ گربه ای محض رضای خدا موش نمیگیرد!» اگر پخش کننده ای هزینه ای را دریافت نکند به سه معناست: یک) آن پخش کننده دولتی/نیمه دولتی عمل میکند. مانند سازوکار پخش فیلم در «انجمن سینمای جوانان ایران» که بدون دریافت هزینه، فیلم های تولید خودشان را پخش میکند. این پخش کنندگان از فیلمساز پولی دریافت نمیکند چرا که حقوق بگیر جای دیگری هستند و درست به همین دلیل هم دلسوزی لازم را به منظور پخش صحیح ندارند. ب) فیلم را بطور تمام و کمال خریداری کرده اند؛ به عبارتی تمامی حقوق پخش و فروش در فستیوال ها، اکران بصورت عمومی و خصوصی و یا مارکتینگ کردن فیلم در اختیار آن گروه بوده و هیچ هزینه ای به طرف دوم بابت افتخارات بین المللی پرداخت نخواهد شد چرا که قبلا فیلم از آنها خریداری شده است (البته بازهم قرارداد تعیین کننده است) ج) مقاصد غیر اخلاقی و انسانی داشته، که بسیار برای آینده فیلم و فیلمساز خطرناک است. بنابراین اگر پخش کننده فیلمتان در یکی از سه دسته ی فوق جای نگیرد، «باید» هزینه ای منصفانه، براساس فرمول از پیش تعیین شده (با توافق طرف دوم و طبق قرارداد) از طرف دوم دریافت شود.
بعضی از پخش کنندگان، براساس خواست طرف دوم و یا تشخیص خودشان براساس استراتژی تعیین شده پخش فیلم، فیلم را به یک فستیوال مشخص ارسال میکنند، که طبیعتا براساس همان تک ارسال، هزینه ورودی فستیوال و دستمزد محاسبه شده و از طرف دوم اخذ می شود. دسته ی دوم پخش کنندگان، از طرف دوم هزینه ای را دریافت نمیکنند بلکه براساس افتخار فیلم در فستیوال و براساس توافق صورت گرفته شده در قرارداد کتبی، درصدی را طلب میکنند، که به این دسته «پخش کنندگان حرفه ای» اطلاق میشود. درگاه فیلم ایران، براساس گستره ی فعالیت خود غیر از دو حالت فوق، به دو صورت دیگر نیز فیلم را در اختیار فستیوال ها قرار میدهد. از آنجایی که درگاه فیلم ایران، یک پلتفرم ارائه دهنده سرویس پخش فیلم می باشد، بنابراین در وهله ی نخست امکان ارسال فیلم را در دستان فیلمساز و یا پخش کننده ی مستقل دیگر قرار میدهد. بدین صورت که پس از
ثبت نام در سایت و احراز هویت، میتواند از
لیست فستیوال های درگاه فیلم ایران (فستیوال های واجد شرایط اسکار و فستیوال های معتبر با قدمت بالای 20 سال) فیلم خود را مستقیم به فستیوال ارسال کند. در حالت دوم، فیلمساز فیلم خود را جهت پخشی صحیح، استاندارد و حرفه ای در اختیار کار گروه پخش درگاه فیلم ایران قرار داده تا پس از آنالیز و تبیین استراتژی پخش فیلم و همچنین منعقد شدن قرارداد، پخش فیلم آغاز گردد.
البته در خصوص «پخش کنندگی حرفه ای» این نکته قابل توجه است که تمام «حرفه ای بودن»، به پخش کننده برنمی گردد بلکه نیمه دوم و تکمیل کننده این لفظ، «خودِ فیلم» می باشد. محتوا وکیفیت فیلم، خود نقشی 50% ای در حرفه ای بودن پخش ایفا میکند. اگر فیلم، حرفه ای (چه از نظر فنی و چه از نظر محتوایی) تولید نشده باشد، پخش کننده حرفه ای نیز نمیتواند نقشی موثر در موفقیت فیلم داشته باشد. این نکته ایست که 99% از آن منتقدین عرصه پخش فیلم نسبت به آن ناآگاهند و یا آگاهانه آن را نادیده می گیرند. اکثر منتقدین، عرصه ارسال و پخش فیلم، که اکثرا خود پخش کننده (رانتی!) نیز هستند، به سبب نام و اعتباری که اغلب با رابطه و ندرتا با ضابطه بدست آورده اند، فیلمسازان معتبر را به خود جذب کرده و به دلیل اطمینان از بازگشت سرمایه فستیوالی فیلم (کسب جوایز نقدی) از هیچ فیلمسازی هزینه ای را دریافت نمیکنند. بنابراین این دسته از پخش کنندگان خاص، زرنگ و رانتی! را نباید با سایر پخش کنندگان مقایسه کرد چرا که همیشه فیلم های دسته اول در اختیار آن هاست، بنابراین این پخش کنندگان رانتی در مقایسه با پخش کنندگانی که همیشه با فیلم های متوسط رو به پایین و ندرتا درجه الف مواجه اند، راه سختی را پیشرو خود نمیبنند و این دلیل توانمندی آنها در پخش کنندگی نیست. پخش کنندگان غیر رانتی، برای جبران این عقب ماندگی معمولا دست به دامان فستیوال های B و بعضا C میشوند چرا که فستیوال های معتبر خریدار آن جنس از فیلم هایی که در حال پخششان هستند، نیستند و از طرفی، طرف دوم (صاحب اثر) انتظار موفقیت در فستیوال ها را دارد، بنابراین راه حل چیست؟ یا باید پخش کنندگی فیلم های متوسط رو به پایین را کنار گذاشت و یا از ظرفیت 16 هزار فستیوال بغیر از فستیوال های لیست اسکاری استفاده کرد. هیچ فیلمسازی علاقه ندارد با این جمله از سوی پخش کننده مواجه شود: «فیلم شما به علت ضعیف بودن نمیتونه توسط گروه ما پخش بشه، متاسفیم!» آیا کسانی که در ابتدای راه هستند (از نظر شکل دادن به سازوکار محتوایی) و یا توان تهیه بودجه ی واقعی فیلم خود را ندارند (از نظر شکل دادن به سازوکار کیفی فیلم) باید همیشه از حضور حداقلی در فستیوال ها به دلیل نگاه از بالا به پایین آن پخش کنندگان خاص و رانتی محروم شوند؟ جواب به این سوال واضح است. خیر! حضور حداقلی در فستیوال ها بغیر از امید و انگیزه به فیلمساز، باعث پربارشدن رزومه فیلمساز شده که این خود در موفقیت فیلم بعدی حتی در فستیوال های درجه یک جهانی موثر است. بنابراین فیلمسازهای تازه کار نباید توجهی به گفتمان آن پخش کنندگان رانتی داشته باشند، بلکه تنها با انتخاب یک پخش کننده ای راستین و اختصاص هزینه ای مناسب به منظور پخش و ارسال فیلم، اثر خود را در معرض دیده شدن در فستیوال های جهانی قرار دهند.