دکوپاژ ، تقطیع یا برش فنی ، یکی از وظایف بسیار مهم کارگردان است و شامل : تصمیم گیری در مورد محل استقرار دوربین در صحنه ، نوع نورپردازی ، اندازه تصویر ، زاویه دوربین ، نوع حرکت دوربین ، تعداد تصاویری که برای نمایش یک موقعیت لازم است ، نوع اتصال نماها به یکدیگر ، هر صدایی که قرار است در صحنه شنیده شود ( هر صدایی غیر از دیالوگ ها ) و باقی جزئیاتی است که به فرایند تصویری شدن فیلم نامه مربوط می شود.
A shooting script is the version of a screenplay used during the production of a motion picture. Shooting scripts are distinct from spec scripts in that they make use of scene numbers, and they follow a well defined set of procedures specifying how script revisions should be implemented and circulated.
این وظایف که شاید نیمی از وظایف کارگردان باشد ، باید پیش از فیلم برداری انجام شود و نتیجه آن در فیلم نامه دکوپاژ شده مشخص باشد. کارگردان ها ممکن است هنگامی که به مرحله فیلم برداری می رسند برخی از جزئیاتی را که قبلا تعیین کرده بودند با توجه به شرایط تغییر دهند ، ولی معمولا بر اساس فیلم نامه دکوپاژی را که خود تهیه کرده اند پیش می روند. برخی کارگردان ها نیز به دکوپاژ کردن فیلم نامه پیش از فیلم برداری اعتقاد ندارند (که این حرکت بستگی به توان کارگردان در تصمیم گیری لحظه ای دارد بنابراین این عمل توصیه نمی شود) و معتقدند در هنگام فیلم برداری است که کارگردان می فهمد فیلم نامه ای که در دست دارد باید چگونه ساخته شود. البته معمولا روش اول ، هم مرسوم تر است و هم کارامد تر.
نمونه ای از برگه ی دکوپاژ
به منظور دانلود نمونه های برگه دکوپاژ به انتهای مقاله مراجعه کنید
اهمیت دکوپاژ
نحوه دکوپاژ ، ضرباهنگ فیلم و حال و هوای آن را به تماشاگر منتقل می کند. برای مثال هر چه تقطیع بیشتر باشد ، طول نماها کوتاهتر باشد و از زوایای بیشتری فیلم برداری صورت گیرد ، ضرباهنگ فیلم نیز تند تر خواهد بود و این روش معمولا در فیلم های پر زد و خورد ، ترسناک و جنگی ، روش مناسبی برای القای حس ترس و هیجان به تماشاگر است و یا در فیلم هایی که کارگردان می خواهد تماشاگر هر چه بیشتر با شخصیت اصلی همراه شود و با چشم او به ماجرا نگاه کند ، معمولا از برداشت های بلند و از حرکت دوربین های طولانی و حتی برای بیشتر کردن این حس از نمای نقطه نظر ( POV ) استفاده می کند.
نوع دکوپاژ فیلم به نوعی ، نشان دهنده سلیقه بصری و سبک تصویری کارگردان است. برخی کارگردان ها هستند که به برداشت های بلند اعتقاد دارند ، به این معنی که معتقدند فیلم باید تا حد ممکن به تجربه بصری بیننده در عالم واقع نزدیک باشد ، به همین خاطر این کارگردان ها تا حد ممکن از تقطیع نماها خودداری می کنند ، طرفدار نماهای بلند و حرکت دوربین های طولانی اند ( این روش در بین کارگردان های اروپایی بیشتر مرسوم است ). در عین حال برخی از کارگردان ها نیز طرفدار نماهای کوتاه و قطع های سریع هستند و معتقدند که باید تجربه بصری جدیدی را به تماشاگر ارائه داد ( معمولا کارگردان هایی که در نظام سینمایی آمریکا کار می کنند بیشتر طرفدار این روشند).
یک نکته بسیار مهم و وظیفه بسیار خطیر بر دوش کارگردان آن است که ، او باید به ویژه در تقطیع نماها و نوع اتصال آنها به یکدیگر و در زاویه بندی دوربین ، به گونه ای عمل کند که تماشاگر حس پرش و بریدگی نداشته باشد و یا به عبارتی او باید احساس کند که فیلم تداوم دارد ، زیرا در غیر این صورت ممکن است در اثر این پرش ها توجه او از فیلم کنده شود و چون حواسش پرت شده از همراهی با فیلم صرف نظر کند. علاوه بر این ، کارگردان باید به گونه ای عمل کند که چشم و ذهن تماشاگر را خسته نکند. به طور خلاصه نماها باید به گونه ای باشند که نه آنقدر کشدار و بی تحرک باشند که خسته کننده به نظر برسند و نه آنقدر کوتاه و سریع که تماشاگر نه تنها اطلاعاتی به دست نیاورد بلکه دچار سرگیجه هم شود. افراط و تفریط به فیلم یا گزارش صدمات بسیاری وارد می کند.
انوع دکوپاژ
بطور کلی با دو نوع کارگردانی مواجه هستیم، اولین دسته از کارگردان ها ترجیح می دهند که دکوپاژ را عملی اجرا کنند. به عبارتی سعی می کنند که در صحنه شمای کلی را چیده و یا دکوپاژ کنند. در این حالت افکار کارگردان پرتلاطم و تماس و برقراری ارتباط با عوامل فیلم برداری حرف اول را میزند. چراکه اگه دکوپاژ از قبل تهیه نشده باشد. فیلم بردار، صدابردار، نور پرداز و ... نمی دادند که دقیقا باید سر صحنه چه کاری انجام دهند.
بنابراین دو نوع دکوپاژ داریم:
-
دکوپاژ عملی: تصمیمات فیلم برداری که توسط کارگردانی سر صحنه گرفته می شود.
-
دکوپاژ نظری: تصمیماتی که توسط کارگردان قبل از فیلم برداری گرفته می شود و بصورت مکتوب در می آید و در دست عوامل قرار می گیرد.
نحوه ی کلی دکوپاژ کردن فیلم نامه قبل از شروع فیلمبرداری
نکته مهم: در دکوپاژ هیچ استانداری وجود ندارد، این استاندارد را شما خلق میکنید.
ابتدا کارگردان هر سکانس فیلمنامه را به نماهای مختلف (اصطلاحا "پلان") تقسیم میکند (منظور هر برداشت دوربین است یعنی فاصله بین خاموش و روشن کردن دوربین). بعد از آنکه همه فیلمنامه به این صورت تقسیم‌بندی شد. پلان‌ها به ترتیب پشت سر هم قرار می‌گیرند. حال باید فیلم نامه دکوپاژ شده را روی کاغذ نوشت. برای هر پلان، صفحه شامل پنج بخش اساسی است: شماره سکانس و شماره پلان: باید شماره سکانس و شماره پلان را در جایی بالای هر صفحه هر نما نوشت. نوع پلان: داخلی یا خارجی و محل فیلمبرداری (به همان صورت که در فیلمنامه اصلی است)، همچنین روز فیلمبرداری با توجه به برنامه‌ای که برای فیلمبرداری تهیه شده، زیرا در این برنامه پلان‌ها به ترتیب فیلمبرداری نمی‌شوند، بلکه برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌ها، پلان‌هایی که در یک مکان و در یک موضع رخ می‌دهند را با هم می‌گیرند. وضعیت صحنه: آنچه را که در هر پلان رخ خواهد داد را می‌نویسند و در همان قسمت، نوع نما (کلوزاپ، لانگ شات و …) و نوع حرکت دوربین را با علامت‌های اختصاری مشخص می‌کنند. به این ترتیب که یک خط کسری می‌کشند و در صورت نوع نما، و در مخرج حرکت دوربین را با علائم اختصاری می‌نویسند. دیالوگ: دیالوگ‌هایی را که در این نما بین شخصیت‌ها رد و بدل خواهد شد را در یک ستون می‌نویسند. صداها و نوفه‌ها: همه صداهایی که در سر این صحنه شنیده خواهد شد، مثلاً صدای ماشین یا چکیدن قطرات آب یا رادیو و …. می‌توان در این بخش موسیقی را نیز مشخص کرد که آیا در این پلان موسیقی متن باشد یا نه، ولی معمولاً این کار را نمی‌کنند و بعد از آنکه فیلمبرداری تمام شد درباره? بخش‌هایی که باید موسیقی متن داشته باشند تصمیم گرفته می‌شود. به این ترتیب یک فیلمنامه دکوپاژ شده خواهیم داشت.
گام آغازین برای دکوپاژ یک سکانس این است که ابتدا باید از خود چند سؤال بپرسیم:
-
سکانس مورد نظر در چه موقعیت زمانی و مکانی اتفاق می افتد؟
-
هدف از این سکانس چیست؟
-
سکانس چه چیزی را می خواهد به مخاطب انتقال دهد؟
-
این سکانس چه تأثیری روی مخاطب دارد؟
بعد از پیدا کردن پاسخ سؤالات مربوطه که باید به پاسخهای روشنی رسیده باشیم با پیروی از اصول میزانسن کاراکتر را تجسم و یادداشت می کنیم، کاراکتر ما دراز کشیده یا نشسته ؟ لم داده یا ایستاده ؟ مسیر نگاه و حالتهای مختلف اعضا بدن را مشخص می کنیم. بعد با توجه به اصول پیام شناسی موقعیت کاراکتر (Character) را نسبت به آکسسوار (وسایل صحنه) مشخص می کنیم و در صورت نیاز نحوه استفاده از آنها را یادداشت می کنیم. البته شاید پلان اول سکانس ما بدون کاراکتر باشد مثلاً نمای عمومی شهر در شب یا نمای عمومی یک آپارتمان باشد. که در اینصورت به ثبت مراحل اولیه که توضیح داده شد نیازی نیست.
سپس Set Up یعنی جای دوربین را مشخص می کنیم. از مهمترین نکات کارگردانی انتخاب جای صحیح دوربین است که در چه موقعیتی نسبت به کاراکتر یا به طور کلی سوژه قرار بگیرد. بعد اندازه نما را مشخص می کنیم که Long Shot (نمای باز) باشه یا Tight Shot (نمای بسته)؟ بازیگر در نمای Close Up یا در نمای Medium باشد؟ یا ... بعد در صورت نیاز مسیر حرکت بازیگر را یادداشت می کنیم و اگر خواستیم نحوه استفاده از ابزارهای حرکتی مثل Crane یا Travelling رو هم ثبت می کنیم. معمولاً در برگه دکوپاژ نوع موسیقی، افکت ، آمبیانس(صدای محیط) و جلوه های ویژه را هم برای هر سکانس بطور جداگانه ثبت می کنند.بمنظور داشتن دکوپاژی استانداردتر همیشه بهتر است وقتی دکوپاژ می کنیم، اول و آخر پلان را دقیقاً بدانیم و تا به پایان مشخصی نرسیده‌ایم پلان بعدی را دکوپاژ نکنیم. نکته اساسی دیگر اینکه آنقدر باید به دکوپاژهای متفاوت فکر کرد تا به دکوپاژ ایده آل رسید و این مستلزم فیلم دیدن البته فیلم خوب دیدن!!! از تمریناتی که توصیه می کنیم تماشای صحنه هایی خاص از فیلمهایی که دوست دارید بصورت مکرر است و در این حال سعی کنید دکوپاژ آن صحنه ها را برای خود بنویسید و در مورد آن با استاد و یا شخصی حرفه ای بحث کنید. یکی دیگر از راه های پیشنهادی، کات زدن فیلم با نرم افزارهای تدوین و تحلیل هر سکانس است که به شما کمک میکند تا دقیقا متوجه دکوپاژ کارگردان در آن سکانس شوید.
مراحلی که توضیح داده شد برای دکوپاژ پلان اول بود حالا برای پلان های بعدی با حفظ راکوردها باید همین سیکل رو طی کنیم. حفظ راکوردها حین ضبط از وظایف مهم منشی صحنه شما است، به همین خاطر به منشی صحنه حافظه کارگردان می گویند.
المان های اصلی برگه ی دکوپاژ
بطور کلی 13 عامل در نوشتن یک دکوپاژ وجود دارد:
-
شماره سکانس
-
شماره صحنه
-
شماره پلان
-
شماره برداشت
-
شرح مختصری از صحنه
-
اندازه نما
-
زاویه نما
-
حرکت دوربین
-
دیالوگ و کنش
-
طراحی مختصری از نما (شبیه استوری برد)
-
توضیحات کارگردان
-
وضعیت صدا
-
وضعیت نور
نمونه هایی از برگه ی دکوپاژ
-
درگاه فیلم ایران (www.iranfilmport.com)
-
groupjournalists.blogfa.com
-
scenario.ir
-
forum.majidonline.com