آشنایی با یکی از مهم ترین رویدادهای هنری جهان: فستیوال «کن»

جشنواره کن (Festival de Cannes) جشنواره‌ای سالانه است که در شهر توریستی و ساحلی «کن» فرانسه برگزار می‌شود. این جشنواره یکی از بزرگترین و باشکوه‌ترین رویدادهای سینمایی جهان و محلی برای پیش‌نمایش فیلم‌های جدید از تمامی ژانرها می باشد.

تاریخچه:

جشنواره فیلم کن برای اولین بار در شهر کن در جنوب فرانسه در سپتامبر 1939 برگزار شد، اما پس از آن تا پایان جنگ جهانی دوم برگزاری مجدد این جشنواره متوقف ماند. جشنواره فیلم کن در سال 1946 با حمایت وزارت خارجه فرانسه بار دیگر راه‌اندازی شد و با وجود آن که ماهیت اصلی شکل‌گیری آن رقابت با جشنواره ونیز بود، اما مقامات این دو فستیوال در توافقی پنهانی پذیرفتند تا برگزاری هر دو فستیوال در سال‌های متمادی را جشن گرفته و گرامی بدارند. این رویداد سینمایی معتبر در سال‌های 1948 و 1950 به علت مشکل بودجه برگزار نشد و در سال 1951 بود که به لطف روابط حسنه میان فرانسه و ایتالیا، زمان برگزاری جشنواره کن به بهار منتقل شد و جشنواره ونیز در همان مدت پاییز باقی ماند. در دهه 1950 میلادی زمان برگزاری جشنواره، از ماه سپتامبر به آوریل تغییر یافت و از سال 1955 میلادی، نخل طلا به عنوان جایزه اصلی جشنواره کن معرفی شد.

از سال 1972 مسئولین جشنواره تصمیم به تشکیل هیئت انتخاب جهت گزینش نهایی فیلم‌ها گرفتند و پیش از آن فیلم‌ها توسط نمایندگان جشنواره در کشورهای مختلف انتخاب می‌شدند. برای بخش اصلی 9 نفر به عنوان داور اتخاب می شوند که یکی از آنها به عنوان رییس هیات داوران در راس قرار می گیرد.

از سال 1939 تا 1954 جایزه‌ای تحت عنوان جایزه بزرگ جشنواره کن به برنده بهترین فیلم این رویداد سینمایی اعطاء می‌شد اما در سال 1965 هیئت داوران جشنواره پیشنهاد دادند جایزه بزرگ جشنواره هر سال با طراحی جدید از یکی از هنرمندان معاصر ساخته شود. در اواخر سال 1954 هیئت مدیره جشنواره کن گروهی از جواهرسازان را برای طراحی «نخل» دعوت کردند و «سوزان لازون» جواهرساز پاریسی پیشنهاد استفاده از برگ نخل که سمبل شهر کن و جشنواره فیلم کن شده بود را به‌عنوان جایزه داد که در نهایت از سال 1955 جایزه نخل طلا جایگزین جایزه بزرگ این جشنواره شد.

محدودیت های جشنواره:

فیلم‌های بخش رقابتی، خارج از رقابت و نوعی نگاه جشنواره کن باید حداکثر 12 ماه پیش از این رویداد ساخته شده، و پیش از این جشنواره، نباید در هیچ جشنواره دیگر یا در سطح جهان نمایش داده شده باشند. 

بخش های رقابتی (Sélection officielle)

• مسابقه اصلی فیلم های بلند (Palme d'Or):
  فیلم هایی که در بخش مسابقه به نمایش در می آیند نامزد دریافت نخل طلا یعنی جایزه اصلی جشنواره هستند. معمولا حدود بیست فیلم به بخش مسابقه راه می یابند. فیلم «طعم گیلاس» ساخته عباس کیارستمی در سال 1997 به عنوان تنها فیلم در تاریخ سینمای ایران برنده ی نخل طلا شده است.
   
• نوعی نگاه (Un certain regard):
  همانطور که از نام آن مشخص است معمولا به فیلم هایی که خلاقیت در روایت و نوآوری در زبان سینما را داشته باشند توجه بیشتری می شود. در سال 1998 ایجاد و هم چنین از سال 2005 جایزه‌ای به ارزش 30 هزار یورو به برندگان این بخش اعطا شده‌ است. فیلم های این بخش در سالن دبوسی جشنواره نمایش داده می شوند.
  تاکنون فیلم های «طلای سرخ» جعفر پناهی، «کسی از گربه های ایرانی خبر ندارد» بهمن قبادی، «ناهید» آیدا پناهنده، مرز «علی عباسی»، «به امید دیدار» و «لرد» محمد رسول اف از فیلمسازان ایرانی در این بخش جایزه گرفته اند.

بخش های کوتاه

• فیلم کوتاه (Palme d'Or du court métrage):
  در این بخش جایزه نخل طلایی فیلم کوتاه با رقابت معمولا 10 فیلم، به بهترین جشنواره اهدا خواهد شد. هیئت داوری آن همان هیئت داوری سینه فونداسیون است. همچنین گاهی نیز به عنوان تشویق یک فیلم کوتاه دیگر هم توسط هیئت داوری انتخاب می‌شود.
   
• سینه فونداسیون (Cinéfondation):
  فیلم های ساخته شده توسط دانشجویان مدارس فیلمسازی، در این بخش پذیرفته می شوند. این بخش هیئت داوری جداگانه دارد و سه جایزه به فیلم‌های برگزیده در سالن بونوئل اعطا می‌شود. معمولا 15 فیلم در این بخش انتخاب خواهند شد.
  بخش سینه فونداسیون به جز بخش مسابقه، دو فعالیت دیگر تحت عنوان اقامت و آتلیه را ارائه می دهد. 
  اقامت برنامه‌ای برای کارگردانان جوان سراسر جهان است که فیلم اول یا دوم خود را می‌سازند. هر سال دوازده نفر از شرکت کنندگان برگزیده می‌شوند و از آن‌ها دعوت می‌شود که به پاریس بروند. برگزیدگان در طی چهار ماه و نیم در یک دوره آموزشی شرکت می‌کنند که برای کمک به آن‌ها در نوشتن و تولید فیلم هایشان توسط فیلم سازان حرفه‌ای، طراحی شده‌است. به علاوه آن‌ها از کمک مالی 800 یورو در ماه و دسترسی رایگان به بزرگترین سالن‌های سینمای پاریس بهره‌مند می‌شوند.
  آتلیه با هدف برقراری ارتباط میان فیلمسازان جوان و دست اندرکاران صنعت سینما، طراحی شده‌است. هر سال این برنامه برای حدود بیست فیلمساز موقعیتی را فراهم می‌کند که شامل تأمین مالی، دیدار با تهیه کنندگان، دست اندرکاران پخش و شرکت در فعالیت‌های روزمره جشنواره است.
• در سال 2013 آناهیتا قزوینی زاده، دانشجوی مدرسه مؤسسه هنر شیکاگو، با فیلم 21 دقیقه‌ای «سوزن»، برنده عنوان اول این مسابقه و جایزه نقدی به مبلغ 15000 یورو شد.
   
• شورت کرنر (Coin du court métrage):
  «شورت فیلم کرنر» یکی از رویدادهای فرعی است که توسط جشنواره کن به‌عنوان یک پاتوق برای فیلم‌سازان سازمان‌دهی شده و از سال 2004، به‌عنوان جایی برای ارائه فیلم‌ها و جلسات گفتگو معرفی‌شده است. در این بخش صرفا شما می‌توانید فیلم‌ تان را در یک نمایش خصوصی آنلاین برای جمعی از افراد تا چند روز در طول جشنواره اکران کنید. فیلم های شرکت کننده حق ندارند از لوگوی اصلی جشنواره (برگ نخل) در مدارک و سوابق حضورشان در این بخش استفاده کنند. شورت فیلم کرنر اساساً همه فیلم‌ها را می‌پذیرد، تا زمانی که آن فیلم شامل پورنوگرافی نباشد.

بخش خارج از مسابقه (Hors compétition)

تعداد زیادی از فیلمهای سینمایی بلند در بخش خارج از مسابقه به نمایش گذاشته می شوند و این فیلمها معمولا فیلمهایی هستند که از سوی هیئت انتخاب برای بخش مسابقه برگزیده نمی شوند، اما از نظر مسئولان جشنواره کن شایستگی شرکت در این جشنواره را دارند.

 یکی از برنامه های بخش خارج از مسابقه نمایش بخشهای تدوین نشده فیلمهای در حال تولید کارگردانهای مطرح سینماست. برای مثال در جشنواره سال 2002 بخشهایی از فیلم «دارو دسته های نیویورکی» ساخته مارتین اسکورسیزی به نمایش در آمد.

نمایش ویژه (Séances spéciales) در این بخش نیز تعدادی فیلم توسط هیات انتخاب برای نمایش انتخاب خواهد شد.

بخش موازی (Sections Parallèles)

برنامه های غیر رقابتی اختصاص یافته برای کشف جنبه‌های دیگری از سینما است. شامل بخش های زیر می باشد:

• کن کلاسیک: نمایش فیلم‌های آثار برجسته گذشته و بازسازی شده.
• همه سینمای جهان: این بخش ویترین شور و نشاط و تنوع سینما در سراسر جهان است که هر روز، با دعوت یک کشور با ارائه طیف وسیعی از ویژگی‌های جشن و فرهنگ منحصر به فرد، هویت و آثار فیلم اخیر صورت می‌گیرد.
• دوربین زرین (Caméra d'Or): یکی از جایزه‌های جشنواره فیلم کن است که به بهترین فیلم اول یک فیلمساز برگزیده اعطا می‌شود و در زمان اختتامیه جشنواره توسط هیئت داوران مستقل ارائه می‌شود. فیلم های «بادکنک سفید» جعفر پناهی، «زمانی برای مستی اسب ها» بهمن قبادی و «جمعه» حسن یکتاپناه از ایران در این بخش جایزه گرفته اند.
• سینما پلاژ (Cinéma Plage): نمایش آثار منتخب کن کلاسیک در سالن سینمای روباز ساحلی که تمهیدی برای بردن فیلم‌های کن به میان عامه مردم محسوب می‌شود.
• دو هفته کارگردانان (Quinzaine des Réalisateurs): که به صورت مستقل و به موازات جشنواره کن برگزار می‌شود. در سال 1968 هم‌زمان با اعتصاب‌های سراسری فرانسه که به لغو برگزاری جشنواره کن در آن سال انجامید آغاز به‌کار کرد. این بخش به رادیکال‌ترین بخش جشنواره کن مشهور است و به معرفی فیلم‌های بلند و کوتاه فیلم‌سازان جهان می‌پردازد.
• هفته منتقدان بین‌المللی (International Critics' Week): به‌عنوان قدیمی‌ترین بخش جنبی جشنواره کن در سال 1962 پایه‌گذاری شد و توسط انجمن منتقدان فیلم فرانسه اداره می‌شود. این بخش به معرفی و تحلیل آثار فیلم‌سازان جدید جهان می‌پردازد.

بازار فیلم کن (Marché du Film) 

هر ساله و هم‌زمان با جشنواره فیلم کن در محل این فستیوال برگزار می‌شود. این بازار یکی از بهترین موقعیت‌ها برای ارائه فیلم‌هایی است که هنوز در مرحله تکمیلی بسر می‌برند. برای شرکت در این بخش گزینشی وجود ندارد و هر کسی با پرداخت حق ثبت نام اجازه پیدا می کند در این بازار فیلمش را عرضه کند و یا حق پخش فیلم را بخرد.

نحوه مبادلات

خریداران بین‌المللی فیلم‌ها آماده هستند تا فیلم‌هایی را که مورد علاقه مخاطبانشان است در این بازار تهیه کنند. خریداران بیشتر به این مسئله توجه دارند که کدام هنرپیشه ها از محبوبیت بیشتری در کشورشان برخوردارند. حتی برای بسیاری از فیلمسازان مستقل اهمیت بازار کن به مراتب از خود جشنواره بیشتر است. این بازار از نوعی نمایشگاه تجاری بهره می‌برد که در آن توزیع کنندگان آثار سینمایی محصولات خود را در معرض دید خریداران بین‌المللی قرار می‌دهند. در واقع در طول برگزاری جشنواره، توزیع کنندگان و در برخی موارد تهیه‌کنندگان با اجاره غرفه‌هایی محصولات خود را ارائه می‌دهند. در این نمایشگاه می‌توان فیلم‌هایی را از سراسر جهان یافت که در حال رقابت برای جلب توجه یک هزار و 500 خریدار منطقه ای هستند.

در بازار فیلم «کن» تهیه‌کنندگان مستقل و توزیع کنندگان نه چندان مطرح هزاران فیلم و تریلر را به خریدارانی از 150 منطقه که شامل کشورهای کوچک و بزرگ می‌شود ارائه می‌کنند. عده‌ای از این خریداران فقط حقوق ویدئویی فیلم را برای کشورهای خاصی مانند پرتغال، آفریقای جنوبی، تایوان یا نروژ خریداری می‌کنند در حالی که گروه دیگری ممکن است تمام حقوق منطقه‌های بزرگی مانند شرق دور یا اروپا را بخرند. این خریداران از کشورهایی مانند ایالات متحده،کانادا، مکزیک و آفریقای جنوبی هستند. به‌طور خلاصه هر مقامی که واجد شرایط خرید فیلم باشد، می‌تواند حقوق یک فیلم را برای هر منطقه‌ای خریداری کند که معمولاً این امر با مبلغی که پیشتر مورد توافق قرار گرفته و با اعتباری 5 تا 10 ساله، صورت می‌گیرد.

جوایز:

• نخل طلا
• جایزه بزرگ
• جایزه هیات داوران فیلم های «تخته سیاه» و «پنج عصر» سمیرا مخملباف و «پرسپولیس» ساخته مرجان ساتراپی در این بخش موفق به کسب جایزه شده اند.
• نخل طلایی فیلم کوتاه
• جایزه بهترین بازیگر مرد از ایران شهاب حسینی برای فیلم «فروشنده» این جایزه را دریافت کرده است.
• جایزه بهترین بازیگر زن
• جایزه بهترین کارگردان 
• جایزه بهترین فیلمنامه از ایران اصغر فرهادی برای فیلم «فروشنده» و جعفر پناهی، هادی ساعی ور برای فیلم «سه رخ» این جایزه را دریافت کرده اند)

دیگر بخش ها:

• جایزه بهترین فیلم نگاه نو
• جایزه سینه فونداسیون
• جایزه دوربین زرین

جوایز دیگری نیز وجود دارند که توسط نهاد های مستقل به فیلم های جشنواره داده خواهند شد که به شرح ذیل است:

• جایزه دو هفته کارگردانان
• جایزه فیپرشی (FIPRESCI) یا فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم: از سازمان‌های ملی منتقدان فیلم است که توسط افراد حرفه‌ای و روزنامه نگاران فیلم از سراسر جهان برای ارتقا و توسعه ی فرهنگ فیلم تلاش می‌کند. جایزه ی فیپرشی توسط این فدراسیون در بیشتر جشنواره‌های معتبر فیلم جهان اهدا می‌شود.
• جوایز هفته منتقدان بین‌المللی (International Critics' Week)
• جایزه ولکان: اهدا شده به هنرمند فنی توسط سی اس تی.
• جایزه کلیسای جهانی (Prix du Jury Œcuménique): این جایزه به بهترین فیلم معنوی در جشنواره اعطاء می‌شود. فیلم های «سفر قندهار» محسن مخملباف، «پنج عصر» سمیرا مخملباف و «گذشته» اصغر فرهادی از فیلمسازان ایرانی در این بخش جایزه گرفته اند.
• جایزه فرانسوا شاله (Prix François Chalais): این جایزه برای ادای احترام به روزنامه‌نگار و مورخ سینما «فرانسوا شاله» تحت نظارت همسرش «می چن» پایه‌گذاری شده‌است. این جایزه متعلق به فیلم‌هایی درباره مفهوم و جایگاه ارزش‌های زندگی است و بر طبق نظر روزنامه‌نگاران انتخاب می‌شود.
  دو فیلم «کسی از گربه های ایرانی خبر ندارد» و «آواز های سرزمین مادری ام» به کارگردانی بهمن قبادی از ایران در این بخش از جشنواره جایزه گرفته اند.
• جایزه چشم طلایی (L'Œil d'or): جایزه چشم طلایی که از سال 2015 ایجاد شده مسئولیت انتخاب بهترین مستند را از هر یک از بخش‌های مختلف جشنواره فیلم کن برعهده دارد.
• جایزه شوپارد (Trophée Chopard): جایزه ای از طرف برند شوپارد که هر سال دو جایزه ویژه به بازیگران در حال ظهور (زن و مرد) اهدا می‌کند.
• جایزه نخل سگ (Palm Dog Award): این جایزه یکی از پربیننده‌ترین مراسم جنبی جشنواره کن است که هرسال به یک سگ زنده در فیلم تعلق می‌گیرد.
• نخل دگرباشی (Queer Palm): جایزه مستقلی است که به فیلم‌های مرتبط بادگرباشی جنسی شرکت‌کننده در جشنواره فیلم کن اهدا می‌شود. این جایزه در سال 2010 بنیان‌گذارده شد و توسط دو فیلم‌ساز فرانسوی، الیویه دوکاستل و ژاک مارتینو حمایت مالی می‌شود.
• جایزه رؤیایی شبکه 4 فرانسه (France 4 Visionary Award): جایزه مستقل در جشنواره کن است که توسط شبکه 4 فرانسه اهدا می شود.
• جایزه موسیقی متن (Cannes Soundtrack Award): جایزه مستقل از جشنواره فیلم کن است که توسط هیئت داوران به یکی از فیلم ها اهدا می شود.

لازم به ذکر است فستیوال کن هرساله از اواسط ماه می به مدت ده روز میزبان سینماگران جهان است و حدود 2000 فیلم بلند سینمایی را از 100 کشور جهان جهت گزینش مورد بازبینی قرار می‌دهد.